Molenspel Spelregels op een Rij
29 augustus 2023
Op zoek naar een overzicht van de Schaken spelregels of wil je simpelweg weten wat de schaakopstelling is? Wij leggen alles uit wat je over deze klassieker moet weten.
Inhoudsopgave
TonenVerbergen- Over Schaken
- Alle Schaken Spelregels
- Veelgestelde Vragen en Onduidelijkheden
- Moet je slaan bij Schaken?
- Welk Schaakstuk kan diagonaal verplaatst worden?
- Mag je jezelf Schaak zetten?
- Mag je achteruit slaan met Schaken?
- Wat mag de Koning bij Schaken?
- Hoeveel velden heeft een Schaakbord?
- Bestaan er alternatieve Spelregels Schaken?
- Wat is het machtigste Schaakstuk?
- Mag een Pion een Koning slaan?
- Kan een Koningin schuin slaan?
- Kan je achteruit slaan met een Pion?
- Kan iedereen leren Schaken?
- Hoe vaak mag je dezelfde zet doen bij Schaken?
- Is de begin opstelling Schaken altijd hetzelfde?
- Kan je 2 dames hebben met Schaken?
- Wat betekent Pat in Schaken?
- Meer zoals het Schaakspel
Over Schaken
Schaken is een eeuwenoud bordspel dat iedereen wel kent. Dit spelletje voor 2 personen staat vooral bekend als een strategisch bordspel. Het wordt niet alleen voor plezier gespeeld, maar er zijn ook wedstrijden en kampioenschappen voor deze mentale sport.
De basis van dit spelletje is duizenden jaren oud. We hebben het dus echt over een klassiek bordspel. Door al die talloze jaren heen is het spel natuurlijk wel wat veranderd en zijn er ook verschillende varianten ontstaan.
Leuk feitje trouwens: het woord "schaak" is afgeleid van het woord "shāh" in het Perzisch, dat "koning" betekent.
bol.com
Alle Schaken Spelregels
Hoe werkt Schaken nou precies?
Er zijn aardig wat regels om rekening mee te houden. Dat wil niet zeggen dat de Schaakregels per se enorm complex zijn. De complexiteit van het spel zit hem juist in de eindeloze mogelijkheden. Na 2 zetten zijn er al meer dan 400 mogelijke combinaties. Tijdens een compleet spel zijn er miljarden en miljarden opties.
Het doel van het spel is om je tegenstander schaakmat te zetten. Daar is heel wat strategie, tactiek en inzicht voor nodig!
Hieronder delen we de complete Schaken uitleg met je.
In officiële wedstrijden wordt het spel met tijd gespeeld, maar als amateur komt dit niet vaak voor.
De Schaakbord Opstelling
Voordat je aan het spel begint, is het natuurlijk belangrijk om het schaakbord eerst goed op te stellen. We leggen je precies uit wat de begin Schaak opstelling is.
Allereerst plaats je het bord tussen de 2 spelers. Een bord bestaat uit 64 vakjes (8 bij 8), waarbij donkere en lichte vakjes elkaar afwisselen.
Elke speler verzamelt zijn of haar speelstukken. Iedereen heeft 8 pionnen, 2 torens, 2 paarden, 2 lopers, 1 koning en 1 koningin. Vervolgens plaats de witte speler (vanuit zijn eigen perspectief) van links naar rechts de volgende schaakstukken op het bord:
- Toren
- Paard
- Loper
- Koningin (dame)
- Koning
- Loper
- Paard
- Toren
De tweede rij bestaat compleet uit pionnen.
De zwarte speler zet al zijn stukken ook op het bord. Bijna alle stukken staan op exact dezelfde positie, met 1 uitzondering: de koning/koningin. Ten op zichte van de witte speler staan deze namelijk omgedraaid (zie de afbeelding hieronder).
Let op: het veld linksonder (witte speler) moet altijd een donker veld zijn.
Opstelling Schaakbord
Tip: wil je makkelijk onthouden waar de Koning en Koningin moeten staan? Onthoud dan de volgende regel: de Koningin staat altijd op een vakje dat qua kleur overeenkomt met het speelstuk. Een witte Koningin staat dus altijd op een wit/licht vakje, en een zwarte Koningin op een zwart/donker vakje.
Schaakregels van de Speelstukken
Voordat we in de andere spelregels duiken, is het eerst handig om te weten op welke manier de speelstukken zich over het bord bewegen. Elk soort speelstuk verplaats je namelijk op een andere manier.
De Pion
De pion is een van de meest simpele speelstukken. Je mag deze bewegen door ze simpelweg 1 vak vooruit te plaatsen.
Er is een uitzondering: beweeg je een pion voor de eerste keer (van zijn startpositie af)? Dan mag je er ook voor kiezen om 2 vakken vooruit te gaan.
Slaan met de pion: als je met de pion wil slaan, mag dit alleen schuin vooruit. Dit is uniek, want alle andere stukken slaan net zoals ze bewegen.
De Toren
Eén van de sterkere speelstukken is de Toren. Dit stuk beweeg je namelijk altijd recht. Je mag kiezen voor horizontaal of verticaal (zolang er ruimte is natuurlijk). Hierdoor heb je veel bewegingsvrijheid met dit stuk.
Slaan met de toren: je slaat met de toren verticaal of horizontaal.
De Loper
Met de Loper beweeg je diagonaal over het bord. Lopers op lichte velden blijven hierdoor altijd op lichte velden, en Lopers op donkere velden juist op donkere velden.
Slaan met de toren: je slaat met de loper altijd diagonaal.
Het Paard
Qua bewegingsmogelijkheden is het Paard een van de uniekere stukken. Met dit speelstuk "spring" je namelijk. Dit betekent dat het het enige stuk is waarmee je ook over andere stukken mag springen.
Na een zet komt het paard altijd op een andere kleur vakje terecht dan het begon. Je beweegt het paard 1 vakje verticaal en 2 vakjes horizontaal, of 2 vakjes verticaal en 1 vakje horizontaal. Eigenlijk een beetje de letter "L". Hierdoor heb je elke keer 8 mogelijkheden.
Slaan met het paard: het paard moet terechtkomen op een vakje met een stuk van de tegenstander na de sprong.
De Koning
Hoewel de Koning eigenlijk het belangrijkste stuk in het spel is (als je deze verliest, verlies je ook het spel), heb je er niet heel veel bewegingsmogelijkheden mee. De Koning mag je namelijk maar 1 vakje per keer verplaatsen.
De Koning kan wel iets meer dan een pion, omdat je namelijk alle kanten op mag: verticaal, horizontaal en diagonaal. Daarnaast mag je met dit speelstuk zowel vooruit als achteruit bewegen.
Dit speelstuk is erg kwetsbaar, dus zorg ervoor dat je de Koning beschermt!
Slaan met de Koning: je mag met de Koning slaan als er een stuk van de tegenstander verticaal, horizontaal of diagonaal aan grenst (voor of achter). Over het algemeen zul je echter niet vaak met dit stuk slaan.
De Koningin
De Koningin is qua bewegingsvrijheid veruit het beste speelstuk in het spel. Met de Koningin mag je namelijk alle kanten op en bovendien zoveel vakjes per keer afleggen als je wil. Dit moet echter wel altijd in 1 lijn zijn (horizontaal, verticaal of diagonaal). Met dit stuk mag je zowel vooruit als achteruit. Je kunt de Koningin niet verzetten als een paard.
Blijf wel zuinig op deze dame, want zodra je haar verliest, is het opeens een stuk lastiger om het spel te winnen.
Slaan met de Koningin: zorg ervoor dat je speelstuk eindigt op een locatie met een speelstuk van een tegenstander.
Het Spelverloop
Zo, dat was heel wat informatie. Maar maak je geen zorgen, want dit was meteen de basis van het spel. Weet je hoe de stukken bewegen en elkaar mogen slaan? Dan weet je eigenlijk bijna alle spelregels al.
Zodra je de Schaakbord opstelling helemaal klaar hebt staan, mag de witte speler het spel altijd openen. Vanaf hier spelen jullie om en om een zet.
Je bent altijd verplicht om een zet te doen. Passen is dus geen optie.
Een potje Schaken bestaat uit 3 verschillende "fases":
- De opening
- Het middenspel
- Het eindspel
De Opening
De opening is meteen een van de belangrijkste fases van het spel. Er zijn talloze verschillende manieren om het spel te beginnen. Er zijn talloze studies gedaan naar de verschillende openingen van het spel en de strategische voor- en nadelen ervan. Denk bijvoorbeeld aan de Queen's Gambit (damegambiet) en veel meer opties!
Er is geen officiële definitie over wanneer de opening van het spel precies eindigt en het middenspel begint.
Het Middenspel
Het middenspel is meestal de langste fase van het spel en omvat het midden van het spel, waarbij spelers tactieken en strategieën toepassen om de winst te pakken.
Voor sommige mensen eindigt het middenspel wanneer de meeste stukken van het bord af zijn. Voor anderen is dit wanneer beide Koninginnen uit het spel zijn.
Het Eindspel
Het eindspel is de laatste fase van een potje en eindigt natuurlijk in het verlies van 1 van beide spelers, of een gelijkspel.
Overige Regels Schaken
Er zijn nog een aantal andere regels omtrent Schaken die handig zijn om op een rijtje te hebben:
- Pionnen promoveren
- Rokade
- En-passant
- Schaak en Schaakmat
- Remise
Pionnen Promoveren
Het is mogelijk om met een gewone pion helemaal aan de andere kant van het spelbord te komen. Net zoals bij Dammen gebeurt er dan iets bijzonders: je pion promoveert.
Zodra je pion de overkant bereikt heeft, mag je deze pion vervangen door een ander schaakstuk (Koningin, loper, paard of toren). Meestal kies je natuurlijk de Koningin (indien mogelijk), omdat je hier de meeste opties mee hebt.
Sommige mensen kiezen echter ook een ander speelstuk. Dit wordt ook wel een minorpromotie genoemd.
Door pionnen te promoveren is het dus mogelijk om meerdere schaakstukken van een bepaald type op het bord te hebben staan dan je aan het begin van het spel had.
Rokade
Tijdens sommige spellen kan er een unieke situatie ontstaan waarbij je in 1 zet 2 van je stukken verplaatst. Het gaat hierbij om de Koning en de Toren.
Er gelden hier natuurlijk wel regels voor. Zo mag je de Koning en Toren dat spel nog niet verplaatst hebben. Ook mag jouw Koning niet Schaak staan of over een stuk van de tegenstander moeten springen. Daarnaast mag je Koning ook niet over een vak heen gaan waar deze Schaak zou staan. Staat er al een stuk tussen de Koning en Toren? Ook dan gaat het feest niet door.
Voldoe je wel aan de voorwaarden? Van mag je de Koning 2 velden horizontaal verplaatsen, richting de Toren. Daarna mag je de Toren 1 vakje vooruit zetten.
Er zijn 2 mogelijkheden:
- Een korte rokade, waarbij je de Koning vanuit jouw perspectief 2 plekken naar rechts schuift en de Toren 1 omhoog.
- Een lange rokade, waarbij je de Koning vanuit jouw perspectief 2 plekken naar links schuift en de Toren 1 omhoog.
En-passant
En-passant is nog een bijzondere zet die zich tijdens het spel kan voordoen. Deze zet heeft betrekking op de pionnen.
Zoals je ondertussen weet, mag je een pion aan het begin van het spel ook 2 vakjes vooruit zetten in plaats van 1. Zodra dit gebeurt, kan er een situatie voordoen waarbij je tegenstander jouw pion had kunnen slaan als je je pion maar 1 vakje vooruit gezet had.
In dit geval krijg je tegenstander deze optie nog steeds, door zijn pion te verplaatsen naar het lege vakje waar jouw pion zojuist overheen gezet is. Jouw pion verdwijnt dan uit het spel.
Let op: dit mag alleen de zet meteen nadat de pion 2 vakjes verplaatst is. Daarna heb je je kans laten gaan.
Voorbeeld: in de afbeelding hierboven zie je een voorbeeld. Wit verplaatst zijn pion 2 vakjes omhoog (zet 1). Daarna verplaatst zwart zijn pion schuin naar het vakje waar wit zojuist overheen gegaan is (zet 2). De witte pion verdwijnt hierdoor alsnog uit het spel.
Voorbeeld van en-passant
Schaak en Schaakmat
Zodra jouw Koning volgens de normale spelregels geslagen kan worden door een speelstuk van je tegenstander, sta je Schaak. Je mag zelf geen zet doen die ervoor zorgt dat je Koning Schaak komt te staan, of Schaak blijft staan als hij al in die positie staat. Kijk in deze situatie goed hoe je jezelf kunt redden.
Soms is het niet mogelijk om een zet te doen die ervoor zorgt dat je Koning uit de Schaak positie komt. In dit geval is er sprake van Schaakmat. Je kunt geen enkele kant meer op en je tegenstander heeft gewonnen.
Remise Schaken
Niet elk spel eindigt in winst of verlies. Er kan namelijk ook een onbesliste partij ontstaan. In Schaaktermen noem je dit ook wel "Remise". Een gelijkspel dus.
Een Remise kan op verschillende manieren ontstaan:
- Pat. Dit komt voor wanneer een speler geen zet meer kan doen, maar ook niet Schaak staat. Omdat je jezelf niet Schaak mag zetten, eindigt het spel dus in Remise.
- Driemaal dezelfde stelling. Je kunt Remise claimen als een speler (terecht) claimt dat een stelling* voor de derde keer voor komt of voor gaat komen.
- Vijfmaal dezelfde stelling. Na 5 keer dezelfde stelling is er automatisch sprake van Remise.
- Eeuwige Schaak. Soms kan een speler de andere speler alsmaar Schaak blijven zetten, zonder dat de andere speler zich uit deze situatie kan redden. Ook dan eindigt het spel in een gelijkspel (als de speler ervoor kiest om voor Eeuwige Schaak te gaan).
- Vijftigzettenregel. Zijn er 50 zetten lang geen stukken geslagen en pionnen verzet? Ook dan kun je Remise claimen. Het is automatisch Remise na 75 zetten zonder slagen of verplaatste pionnen.
- Geen kans op Schaakmat. Als beide spelers realiseren dat ze geen kans hebben om de ander Schaakmat te zetten, eindigt het in een gelijkspel.
- Overeenkomst. Soms kan het voorkomen dat je geen winkansen meer ziet. Je kunt dan Remise aanbieden. De andere speler mag dit accepteren, maar het hoeft niet.
*Stelling verwijst naar de stand van alle speelstukken op het bord.
Remise bij pat
Relatieve Waarde Schaakstukken
Door de mogelijkheden van de schaakstukken is het ene stuk het andere niet natuurlijk. Hierdoor zijn bepaalde stukken meer waard.
Er bestaat een vuistregel waarbij elk stuk een relatieve waarde heeft gekregen:
- Koningin: 9 punten
- Toren: 5 punten
- Loper: 3 punten
- Paard: 3 punten
- Pion: 1 punt
Omdat het spel eindigt als je geen Koning meer heeft, heeft deze eigenlijk een oneindige waarde.
Let op dat de bovenstaande punten simpelweg een vuistregel zijn. Tijdens Schaken wordt er geen gebruik gemaakt van een officiële puntentelling.
Veelgestelde Vragen en Onduidelijkheden
Wil je helemaal zeker zijn dat je alles spelregels van Schaken goed begrijpt? Hieronder delen we een aantal veelgestelde vragen en onduidelijkheden over dit klassieke spel met je.
Moet je slaan bij Schaken?
Nee, het is niet verplicht om een ander stuk te slaan.
Welk Schaakstuk kan diagonaal verplaatst worden?
Er zijn meerdere stukken die je diagonaal mag verplaatsen:
- Loper
- Koningin
- Koning (maar 1 vakje per keer)
- Pion (alleen bij slaan)
Mag je jezelf Schaak zetten?
Nee, het is verboden tijdens Schaken om jezelf Schaak te zetten.
Mag je achteruit slaan met Schaken?
Ja. Tenminste, bijna altijd. Alle speelstukken mogen achteruit slaan, behalve de pion.
Wat mag de Koning bij Schaken?
Met de Koning schaken levert je niet heel veel mogelijkheden op. Je mag hem 1 vakje per keer verplaatsen. Dit mag vooruit en achteruit, en horizontaal, verticaal en diagonaal.
Hoeveel velden heeft een Schaakbord?
Een schaakbord heeft in totaal 64 velden (8 bij 8).
Bestaan er alternatieve Spelregels Schaken?
Ja, er zijn ook alternatieve regels van het spel te vinden. De standaard regels zijn echter de spelregels die bij officiële wedstrijden gelden en ook de regels die je het best aan kunt houden om beter in het spel te worden.
Wat is het machtigste Schaakstuk?
Dat is toch wel de Koningin, omdat deze de meeste bewegingsvrijheid heeft.
Mag een Pion een Koning slaan?
Zeker. Een pion mag elk stuk slaan.
Kan een Koningin schuin slaan?
Jazeker. De Koningin kan slaan zoals ze loopt: schuin, horizontaal en verticaal. Dit geldt zowel voor- als achteruit.
Kan je achteruit slaan met een Pion?
Nee, dit is het enige schaakstuk dat niet achteruit mag slaan.
Kan iedereen leren Schaken?
Zeker! De spelregels zijn in de basis eigenlijk niet heel moeilijk. Hierdoor is het leuk voor jong en oud en ook een perfect familiespelletje.
Wil je echt goed worden in het spel? Dat is wel lastig. Hier heb je veel inzicht voor nodig en bovendien moet je goed zijn in strategie en tactiek. Daarnaast moet je het spel ook vaak oefenen om echt goed te worden.
Hoe vaak mag je dezelfde zet doen bij Schaken?
Hier zit geen hard limiet aan, maar je moet wel oppassen voor drie keer (of vaker) dezelfde stelling, Eeuwige Schaak of de vijftigzettenregel. Hierdoor kan het spel namelijk eindigen in een Remise.
Is de begin opstelling Schaken altijd hetzelfde?
Ja, elk spel begint met exact dezelfde schaakbord opstelling.
Kan je 2 dames hebben met Schaken?
Zeker! Door het promoveren van een pion kun je meerdere speelstukken hebben van een stuk dan aan het begin van het spel, dus ook van de dame. Zo kan een pion dus een Koningin worden.
Wat betekent Pat in Schaken?
Pat (of patstelling) verwijst naar een situatie die zich voordoet wanneer een speler geen normale set meer kan doen, maar ook niet Schaak staat.
Meer zoals het Schaakspel
Zoek je uitleg over nog meer klassieke spellen? Dan ben je bij Leuke Bordspellen aan het juiste adres.
Kijk bijvoorbeeld ook eens naar:
- De Backgammon Regels, voor een andere klassieker voor 2 personen (of de Nederlandse versie TrikTrak)
- Klaverjassen, een enorm populair kaartspel dat ook in wedstrijden gespeeld wordt
- Mikado, een simpel spelletje met gekleurde stokjes
- Sjoelen, het echte traditionele Hollandse spel
Op onze spelregel pagina vind je nog veel meer uitleg van bekende en minder bekende spellen. Of snuffel eens tussen alle spelletjes op onze site.
